Коммуналдық қызметтерге жаңа тарифтер қалай бекітіледі

Коммуналдық қызметтерге жаңа тарифтер қалай бекітіледі

         Коммуналдық төлемдерді төлеген сайын, біз еріксіз ойлана бастаймыз, неге ол соншалықты қымбат, тариф неден тұрады және ол қаншалықты жиі көтеріледі. Тілші zakon.kz бұл мәселелерді ҚР ҰЭМ Табиғи монополияларды реттеу комитетінің төрағасы Асан Дарбаевпен бірлесіп шешті.

         - Қазақстанда қанша табиғи монополия субъектісі бар?

         - Қазіргі уақытта табиғи монополиялар салаларында 1200 – ден астам табиғи монополия субъектісі (бұдан әрі – ТМС) өз қызметін жүзеге асырады, оның ішінде қуаттылығы аз ТМС-788. ТМС 2000-ға жуық реттелетін қызметтерді көрсетеді: электр энергиясын беру; сумен жабдықтау және су бұру; жылу энергиясын өндіру, беру, бөлу және жабдықтау; мұнайды немесе мұнай өнімдерін магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау; тауарлық газды жалғастырушы, магистральдық газ құбыржолдары немесе газ тарату жүйелері арқылы сақтау, тасымалдау; магистральдық теміржол желілері, кірме жолдар мен порттар.

         - Олар қай аймақта ең көп?

         - Субъектілердің ең көп саны Алматы облысында (137 СМ), Қарағанды облысында (127 СМ), Алматы қаласында (113 ТМС), Шығыс Қазақстан облысында (100 ТМС) және Қостанай облысында (92 ТМС).

         - Жылыту/ыстық су, суық су/кәріз және газ тарифі неден құралады?

         - ТМС-ның реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтің өзіндік құны экономиканың реттелмейтін секторларындағы материалдар мен шикізатқа, бөгде ұйымдардың тауарлары мен қызметтеріне бағалар, салық мөлшерлемелері, абоненттер саны, ұсынылатын қызметтер көлемі, кәсіпорын балансындағы активтердің құны, желілердің ұзындығы, стратегиялық тауарларға арналған шығындар және басқа да көптеген факторларды ескере отырып қалыптастырылады.

         Осылайша, тарифтердің шығын бөлігіне табиғи монополиялар субъектілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтерін өндіруге және ұсынуға тікелей қатысты экономикалық негізделген шығындар ғана енгізіледі.

         Бұл ретте, пайдаланылатын стратегиялық тауарға (көмір, газ, мазут, электр энергиясы, сатып алынатын су және т.б.) және оларды тасымалдау бағасына қарай, ұсынылатын қызметтер көлеміне қарай республиканың өңірлері бойынша түпкі тұтынушылар үшін ТМС қызметтеріне тарифтер ерекшеленеді.

         Электрмен жабдықтау және жылумен жабдықтау қызметтерінің түпкілікті тарифінде 47% - дан 50% - ға дейін отынның өзіндік құны, оның ішінде көмір, мазут және газ құрайды.

         Осылайша, электрмен жабдықтау тарифі энергия өндіруші ұйымнан электр энергиясын сатып алудан - электр энергиясын беруге арналған шығыстардың 55%, 40% және энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың 5% жабдықтау үстемеақысынан  құралады.

         Тауарлық газдың түпкілікті бағасының құрылымы орта есеппен газға шекті көтерме бағаның 70% - нан, газ тарату жүйелері бойынша тауарлық газды тасымалдаудың 23% - нан, 7% - дан тұрады.

         Сонымен қатар, энергия өндіруші ұйымдардың электр энергиясына арналған тарифтер мен тауарлық газды көтерме саудада өткізудің шекті бағаларын Энергетика министрлігі бекітеді.

         - «Өтемдік тариф» деген тұжырым бар. Бұл нені білдіреді және ол қазір бүкіл ел бойынша  монополистердің қанша қызметінде қолданылады?

         - Уәкілетті орган жыл сайын субъектінің инвестициялық бағдарламалар мен тарифтік сметалардың іс-шараларын орындауына талдау жүргізеді. Субъектінің тарифті алған кезде субъект өзіне алған немесе субъектінің негізсіз кіріс алған жаңғырту мен дамыту жөніндегі белгілі бір міндеттемелерді орындамауы Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Табиғи монополияларды реттеу комитеті (бұдан әрі – Комитет) тарапынан өтемдік тарифті енгізуге әкеп соғады.

         Уақытша өтемдік тариф-тұтынушыларға қаражатты қайтару мақсатында уәкілетті орган белгілі бір мерзімге бекітетін тариф. Уақытша өтемдік тариф бір жылға немесе уақытша өтемдік тарифті есептеу кезінде теріс мән алынған жағдайда – үш жылға дейінгі мерзімде бекітіледі.

         2020 жылы 2019 жылға бекітілген тарифтік сметалар мен инвестициялық бағдарламалардың орындалуы туралы ұсынылған есептерді талдау нәтижелері бойынша Комитет ТМС міндеттемелерін орындамағаны үшін жалпы сомасы 14,5 млрд.теңгеге ТКШ қызметтеріне (электр энергетикасы - 48 ТМС, сумен жабдықтау - 209 ТМС, су бұру - 69 ТМС, Жылу энергетикасы - 108 ТМС, газбен жабдықтау-4 ТМС) уақытша өтемдік тарифтерді енгізу жөнінде шаралар қабылдады.

         - Монополистер тарифті көтеруге қаншалықты жиі өтінім береді?

         2015 жылдан бастап табиғи монополия салаларында тұтынушылар мен ТМС мүдделерінің теңгерімін қамтамасыз етуге бағытталған 5 және одан да көп жылға арналған шекті ұзақ мерзімді тарифтерді қабылдау жөніндегі тарифтік саясат қолданылады.

         Бүгінгі таңда 254 ТМС шекті тарифтер бойынша жұмыс істейді, бұл тұтынушыларға тарифтердің тұрақтылығы мен болжамдылығын, негізгі құралдарды жаңғыртуға инвестициялар салу есебінен қызметтердің сапасын арттыруды қамтамасыз етеді. Осылайша, субъектілерде бес жылдық тарифтің қолданылу мерзімінің аяқталуына қарай субъектілер Комитетке шекті тарифтің жаңа деңгейін бекітуге өтінімдермен жүгінеді.

         2020 жылы бұрын бекітілген тарифтің қолданылу мерзімінің аяқталуына байланысты Комитет халық үшін 43 ТМС бойынша көтерусіз реттеліп көрсетілетін коммуналдық қызметтерге тарифтерді қарады және бекітті.

         Сонымен қатар, субъектінің уәкілетті орган бекіткен тарифті оның қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін өзгертуге өтініммен Комитетке жүгінуге құқығы бар (тәртіп «Табиғи монополиялар туралы» ҚР Заңының 22-бабымен айқындалады).

         Сонымен, уәкілетті орган бекіткен тарифтің қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін оны өзгертуге стратегиялық тауарлар құнының өзгеруі немесе стратегиялық тауарларды тасымалдауға, төтенше жағдайды жариялауға, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер мөлшерлемелерінің өзгеруіне, ұсынылатын реттеліп көрсетілетін қызметтер көлемінің ұлғаюына және басқаларына мемлекеттік реттеуге жататын тарифтер негіз болып табылады.

         Бұдан басқа, жыл сайын қуаты аз субъектілерге бекітілген тарифті инфляция деңгейінен жоғары емес индекстеу жолымен тариф белгіленеді.

         - 2021 жылы бұрын белгіленген тарифтер қай аймақтарда аяқталады және жаңа кезеңге қайта қаралады?

         2021 жылы 14 өңірде (Жамбыл, Қызылорда және Батыс Қазақстан облыстарынан басқа) халыққа коммуналдық қызмет көрсететін 48 ТМС-да 5 жылға бұрын бекітілген шекті тарифтердің қолданысы аяқталады. Осыған байланысты, осы жылдың соңында аталған субъектілер Комитетке 2022-2026 жылдарға арналған жаңа шекті тарифтерді бекітуге өтінімдер береді деп күтілуде.

         Комитет осы өтінімдер бойынша шешімді тұтынушылар мен өзге де мүдделі тұлғалармен міндетті түрде талқылаулар (жария тыңдаулар) жүргізе отырып, ұсынылған субъектілер растайтын материалдардың негізінде қабылдайтын болады.

Альберт Ахметов

Дерек көздер:https://www.zakon.kz/5055027-kak-budut-utverzhdat-novye-tarify-na.html 

• 25.01.2021
• 324