Қазақстанның орта мерзімді перспективаға арналған сауда саласының ағымдағы жағдайы мен даму жоспарлары туралы

Министрліктің жұмысы үш негізгі бағыт бойынша құрылған: Ішкі сауда, сауда-экономикалық интеграция, экспортты қолдау.

Саудаға жұмыс істеп тұрған субъектілердің 36% - ы (1,8 млн. - нан 730 мың) жұмылдырылды.

Әлеуметтік әсер бойынша сала 1-орынды алады, 1,5 млн.астам адамды (жұмыспен қамтылған халықтың 16,6%) жұмыс орындарымен, ЖІӨ - ге экономикалық салым бойынша-2-ші орынды (2023 жылдың 9 айында 15,8%) қамтамасыз етеді.

11 айда саудаға салынған инвестиция көлемі 410,6 млрд теңгені құрады, бұл өткен жылдың деңгейімен салыстырғанда 41,3% - ға артық (11 айда. 2022 жылы-290,6 млрд.теңге).

Ішкі тауар айналымы 21,1% - ға өсіп, 53,6 трлн құрады. теңге (2022 жылдың 11 айында - 44,3 трлн. теңге). Сауда НКИ-111,3% құрады (11 айда. 2022 жыл – 104,8%).

Сыртқы сауда қызметінде де оң динамика байқалады. 2023 жылдың 10 айының қорытындысы бойынша сыртқы сауда айналымы 1 114,1 млрд құрады, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 2,6% - ға ұлғайды ($111,3 млрд.).

Бизнес пен халық үшін қолайлы жағдай жасау мақсатында қазіргі заманғы сауда форматтарының үлесін арттыру бойынша жұмыстар жүргізілуде. 

Қазақстанда қазіргі заманғы сауда форматтарының үлесі небәрі 31% -. құрайды. Міндет-мемлекеттік қолдау құралдары арқылы сауданың қазіргі заманғы форматтарының үлесін 2027 жылға қарай 56% - ға дейін арттыру.

Бизнеспен бірге жаңғыртуды қажет ететін нысандар анықталды. Қолда бар 460 әмбебап нарықтың (елімізде барлығы 722) 195-і жаңғыртуды талап етті, олардың 121-і жаңғыртылды.

Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына (ЖҚТБ) бағаның өсуіне жол бермеу жөніндегі жұмысқа ерекше назар аударылады. Қабылданған шаралардың нәтижесі ӘМАТ бағасының индексі 5,5 есеге төмендеп, 3,4%–. құрады (2022 жылғы 11 ай-22,7%).

Жалпы, жылдық инфляция (қараша айының соңында) 10,3% деңгейінде қалыптасты, оның ішінде ақылы қызметтер – 12%, Азық – түлік емес инфляция – 9,9%, азық-түлік инфляциясы-9,2% (азық-түлік инфляциясы құрылымында ӘМАТ үлесі небәрі 11,7% - занимает алады).

2024 жылғы шілдеге қарай ӘМАТ нарығына қатысушыларды қамту 1,5 мыңнан астам бөлшек сауда нүктелерін қоса алғанда, 100% -. құрайды.

Президенттің мемлекеттік реттеуден кезең-кезеңімен бас тарту жөніндегі тапсырмасы әлеуметтік осал азаматтардың атаулы көмегіне ауыса отырып, ӘМАТ құнды болып табылады.

Бұл ретте атаулы әлеуметтік көмек алушылар үшін тұрақтандыру қорларының жұмысы шеңберінде атаулы тауарлық таргеттеу және отандық тауар өндірушілер үшін қарсы міндеттемелер қою есебінен арзандатылған ӘМАТ сатып алу мүмкіндігі берілетін болады.

Тиісті жұмыс пилоттық жобалар шеңберінде әкімдіктермен және ӘКК-мен басталды (цифрлық азық-түлік ваучерлерін ұсыну, АӘК алушылар үшін ӘМАТ-ты атаулы жеткізу, халықтың осал топтарына ӘМАТ-ты дисконттық бағамен беру бойынша бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру көзделуде).

Сауда үстемесінің 15% сақталуын бақылауға келетін болсақ, бұл норманы әкімшілендіру күшейтіледі. Сондай-ақ, ӘМАТ іске асыру кезінде ретро-бонустар алуға тыйым салу бойынша сауда желілерімен жұмыс жалғасады.

Ұйымдастырылған сауданың драйвері-биржалық сауда. Тауар биржаларының құқықтық рөлін, сондай-ақ оның қатысушыларына қойылатын талаптарды және биржалық тауарлардың өтімділігін тұжырымдамалық қайта қарау қажеттілігін Президент ағымдағы жылғы қыркүйекте Қазақстан халқына Жолдауында көтерді.

Жұмыстың келесі маңызды бағыты-тұтынушылардың құқықтарын қорғау. Министрлік "тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" жаңа заң жобасын әзірледі, ол қазір Сенаттың қарауына енгізілді. Мақсаты – тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың тиімділігін арттыру және қанағаттану деңгейін 2027 жылға қарай 77% – ға дейін жеткізу (2023ж. - 72,3%).

2023 жылғы 1 шілдеден бастап "Қазақстан жасалған "таңбалау белгісі" және "Қазақстан жасалған "таңбалау белгісін қолдану тәртібі" атты екі ұлттық стандарт қолданысқа енгізілді.

Жұртшылықпен бірлесіп "Сапалы өнім" әлеуметтік жобасы іске қосылуда - бұл қоғамдық бақылаудың жаңа түрі. Мәні-тұтынушы тек сапалы және қауіпсіз өнімді алуы керек, сәйкес келмеуі керек - тез арада алынып, тұтынушыдан алынып тасталуы керек.

Министрлік жанынан барлық бақылаушы мемлекеттік органдардың қатысуымен ахуалдық штаб құрылды. Бірлескен алгоритм бойынша импорттық сүт өнімдерінің сынамалары бірнеше рет іріктеліп алынды, бұзушылықтар анықталды. 8 кәсіпорын бойынша күшейтілген зертханалық бақылау енгізілді, сондай-ақ әкелуге шектеу енгізілді. Импортталған сүттің сәйкестігін бағалау туралы 67 құжаттың күші жойылды. Аумақтарда аймақтық штабтар жұмыс істейді.

Мемлекет басшысы қазақстандық өндірісті растаудың және оны оқшаулаудың қолданыстағы тетіктерін қайта қарау қажеттігін бірнеше рет атап өтті.

ОТП өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруды ынталандыру және индустриялық сертификат пен "CT-KZ" сертификатын ауыстыруға өндіріс жағдайларын біріздендіру үшін қазақстандық тауарлардың тізілімі қалыптастырылатын болады. 

Тізілім барлық мүдделі тараптарға қолжетімді болады және мемлекеттік қолдау шараларын ұсыну үшін қазақстандық тауарлар туралы мәліметтердің жалғыз көзі болады. Преференциялар тек тауарлары тізілімге енгізілген өндірушілерге беріледі. Мүдделі тұлғалар (тапсырыс берушілер, өндірушілер, мемлекеттік органдар) тізілімнен өз бетінше ақпарат ала алады.

Екінші блок-сауда-экономикалық интеграция

Қазақстанның серіктестермен өзара саудасы ЕАЭО жұмыс істеген уақыт ішінде 73,6% - ға немесе 1 12 млрд-қа өсті (2015 жылы - 1 16,3 млрд., 2022 жылы – 2 28,3 млрд.). 2022 жылдың қорытындысы бойынша ЕАЭО елдерімен сауда үлесі еліміздің өзара саудасының жалпы көлемінің 21% -. құрайды.

Қазақстанның ЕАЭО-ға мүше мемлекеттерге экспорты жұмыс істеу кезеңінде 90,2% - ға немесе 4 4,6 млрд – қа өсті (2015 жылы-5 5,1 млрд., 2022 жылы-9 9,7 млрд.).

2023 жылдың 9 айында Қазақстанның ЕАЭО елдерімен өзара саудасы 2 20,6 млрд құрады, осы кезеңде ЕАЭО елдеріне Экспорт 11,4% - ға өсіп, 7 7,8 млрд құрады, ал өңделген өнімнің экспорты аналог 6,4 млрд-ты (5 5,4 млрд-тан 6 6,4 млрд-қа дейін) құрап, 18,5% - ға ұлғайды өткен жылдың кезеңі.

Қазақстанның сыртқы саудасы 2023 жылдың 9 айында 1 102 млрд құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 2,4% - ға жоғары (9 99,6 млрд.).

Жалпы, ағымдағы жылы ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердегі 10 кедергілерді алып тастауға мүмкіндік туды. Жалпы, ЕАЭО жұмыс істеген уақыт ішінде 70 тосқауыл қойылды, оның 67-сі жойылды (оның 27 - сі - РФ, РА - 4, РБ - 10, ҚР - 16, КР-8).

ЕАЭО-ға мүше мемлекеттерде (РБ - 2, КР-1) қалған 3 кедергіні жою бойынша жұмыс жалғасуда. Жиынтықта бұл кедергілер жылына 1 150 млн. әлеуетті экспортқа дейін бағаланады.

Мемлекет басшысының "бестік" Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңесінің отырысы шеңберінде Иранмен еркін сауда туралы келісімге қол қойылды. Осындай келісімге Сингапурмен қол қойылды, ол күшіне ену үшін мемлекетішілік рәсімдерден өтеді. Египет, Индонезия және БАӘ-мен еркін сауда аймағын құру туралы келіссөздер жүргізілуде.Қолданыстағы еркін сауда аймағы туралы келісімдер қазірдің өзінде өз әсерін көрсетті. Мәселен, Вьетнаммен тауар айналымы 7 жылда 2,5 есеге (5 525,7 млн. дейін) өсті, Иранмен уақытша Келісімнің 3 жыл ішінде 38% - ға (5 521 млн. дейін) өсті, Сербиямен келісім қолданылған жылы 3,2 есеге (7 73,8 млн. дейін) өсті.

Ағымдағы жылдың 25 мамырында Қазақстан Президенті ЖЕЭК отырысында Транскаспий маршрутымен ұштастыра отырып, Солтүстік-Оңтүстік көлік дәлізін дамытуға қатысты тақырыптық бастамаларды жариялады.

Министрліктің бастамасы бойынша ЕАЭО шеңберінде көлік саласындағы басым интеграциялық инфрақұрылымдық жобалардың тізбесі ҚР жобаларымен толықтырылды. Мысалы, "Солтүстік-Оңтүстік" Шығыс халықаралық көлік дәлізін дамыту, "Дарбаза-Мақтаарал" теміржол желісін салу, "Қазалы-Арыс"учаскесінде екінші ТЖ жолдарын салу.

Жалпы, ЕАЭО-ның қазіргі әлеуетін толық пайдалану үшін Үкімет Қазақстанды ЕАЭО-ның логистикалық хабы ретінде әдейі ілгерілетуге ниетті.

Министрлік жұмысының үшінші негізгі блогы-шикізаттық емес экспортты дамыту және ілгерілету.

Үкімет 2025 жылға қарай тауарлар мен қызметтердің шикізаттық емес экспортын 4 41 млрд-қа дейін ұлғайту бойынша нысаналы индикатор қойды. "KazakhExport" ЭСК АҚ-мен бірлесіп экспорттық-кредиттік агенттік құруды көздейтін заң жобасы әзірленді (17 қарашадан бастап Сенатта орналасқан).

Жыл сайын 450 – ден астам компания сервистік шаралар алады, қаржылық шаралар-80 экспорттаушы. Бұл компаниялардың 80% - ы ШОБ субъектілері. Бенефициарлардың басым бөлігін (65%) тамақ өнеркәсібінің, одан әрі машина жасау (13,2%) және химия (6,7%) экспорттаушылары ұсынады.

Қытаймен өзара сауданы 4 40 млрд-қа дейін жеткізу жоспарлануда.ҚХР-мен жұмыс істеудің негізгі бағыты аймақтандыру қағидаты бойынша әр провинциядан атаулы жұмыс болады, қазір Хубэй, Сычуань провинцияларымен май өнеркәсібі, астық өңдеу саласындағы жобалар белсенді пысықталуда.

Орталық Азия елдерімен өзара іс-қимыл жалғасады. Өзбекстанмен шекарада "Орталық Азия" ХШЫО-ның құқықтық шеңбері айқындалды, бұл жаңа өндірістерді ашуға, қайта өңдеуді жолға қоюға, тауарларды тасымалдау үшін логистикалық қызметтерді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Оңтүстік Азия мен Таяу Шығыс нарықтарына, Үнді мұхитының порттарына шығу мақсатында сауда-экономикалық бағыттарды әртараптандыру жоспарлары іске асырылуда.

Еуропалық Одақ пен АҚШ нарықтары – Қазақстандық IT қызметтерін ілгерілету үшін азық-түлік және органикалық өнімдер үшін маңызды бағыт болып табылады.

Экономика үшін экспорттық кірістің драйверлерінің бірі-қызметтерді экспорттау. Дамыған елдерде (ЕО) қызметтер саудасының үлесі ЖІӨ – нің 27% -., ал Қазақстанда-11% -. құрайды.

Министрлік отандық қызмет көрсетушілерге алғашқы паспорттауды жүргізді, тізілім жасалды, оған 300 сервистік компания кірді.

Министрлік "Атамекен" ҰКП-мен бірлесіп экспорт мәселелері бойынша жедел штаб жұмысын бастады. Штабтың өзекті күн тәртібі теміржол тасымалы болды. Біз белгілі бір маусымдарда экспорттық тиімділігі жоғары өнімге назар аудара отырып, экспорттық тауарларды тасымалдау әдістемесін әзірлеп, ұлттық теміржол тасымалдаушысына жұмысқа жібердік.

Халықаралық сауда орталығының техникалық қолдауымен бизнес үшін сауда рәсімдерін жеңілдету үшін бірегей ұлттық ақпараттық портал іске қосылды tradeinfo.kz.

Президенттің тапсырмасы бойынша қазір екі стратегиялық құжат әзірленуде-бұл 2050 Стратегиясы және 2029 жылға дейінгі ұлттық даму жоспары. Оларда сауданы дамытудың базалық контурлары ірілендірілген көзделетін болады.

Оларды қабылдағаннан кейін, сондай-ақ бүгінгі талқылауды және сіз берген ұсыныстарды ескере отырып, біз жақын арада менің бұйрығыммен орта мерзімді кезеңге арналған тиісті тұжырымдаманы қабылдаймыз.

Бүгінде Министрліктің алдында 2027 жылға қарай қол жеткізуді жоспарлап отырған бірқатар стратегиялық міндеттер тұр.

Анықтама:

- қазіргі заманғы сауда форматтарының үлесін 31% - дан 56% - ға дейін ұлғайту%;

- электрондық сауда үлесінің 13,4% - дан 16% - ға дейін өсуі%;

- биржалық сауда үлесінің 2023 жылғы көрсеткіштен 20% - ға өсуі;

- ұлттық стандарттарды қолданудың 61-ге дейін өсуі%;

- тұтынушылардың өз құқықтарын қорғауға қанағаттану деңгейі 77,1-ге дейін%;

- шикізаттық емес тауарлар мен қызметтер экспортының көлемі 46,5 млрд.;

- белсенді экспорттаушылар саны 760-тан 1250-ге дейін.

• 26.12.2023
• 138